Τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ´
Ἡ περιοχὴ τῆς Μάνης, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς φυσικὲς ὑπέροχες ὀμορφιές της, τὴν πέτρα, τὴν ἐλιά, τὸν Ταΰγετο καὶ τοὺς κόλπους Λακωνικὸ καὶ Μεσσηνιακό, τὰ μνημεῖα, τοὺς πύργους καὶ τόσα καὶ τόσα πετρόκτιστα κτίρια ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀνθρώπους της ποὺ ἔχουν γράψει ἱστορία, τὸ νότιο αὐτὸ τμῆμα τῆς γηραιᾶς Πελοποννήσου κατέχει καὶ ἕνα ἱερὸ θησαύρισμα. Αὐτὸ εἶναι, οἱ Ἱερὲς Μονές της. Εἶναι ἡ πίστη τῶν ἀνθρώπων ποὺ ἔκτισε διὰ μέσου τῶν αἰώνων πολλὰ μοναστήρια καὶ ἀσκητήρια. Σ᾿ αὐτά, πολλὲς ψυχὲς βρῆκαν πνευματικὸ καταφύγιο, προσευχήθηκαν, ἀσκήτευσαν, λάτρευσαν τὸν Θεό, μεταξὺ οὐρανοῦ καὶ γῆς. Ἰδιαίτερα, οἱ ἁγιογραφίες τῶν ἱερῶν μονῶν συναγωνίζονται τὸ φιλοκαλικὸ ἦθος καὶ τὴν ἄλλη ὡραιότητα τοῦ φυσικοῦ τοπίου, τὸ ὁποῖο εἶναι ἐξαιρετικὰ ἰδιόμορφο.
Μάλιστα, οἱ Ἱ. Μονές, στὸ διάβα τῶν αἰώνων, διεδραμάτισαν σημαντικότατο ρόλο στὴν παιδεία τοῦ τόπου, μὲ τὴν διδασκαλία τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων καὶ τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας ἀπὸ τοὺς μοναχούς, μὲ τὶς βιβλιοθῆκες τους, τὰ ἐργαστήρια ἀντιγραφῆς κωδίκων, τὴν διαφύλαξη τῶν χειρογράφων.
Εἰδικότερα, ἀναφέρουμε τὰ κυριότερα μοναστήρια τῆς ἐπαρχίας αὐτῆς τῆς μεσαίας αὐτῆς χερσονήσου, ὅπου εὑρίσκεται καὶ ἡ ἱστορική, ἀπὸ τὸν 9ο αἰώνα Ἱερὰ Μητρόπολη Μάνης.
Ἡ Ἱ. Μονὴ Παναγίας τῆς «Γιατρίσσης»
Πρόκειται γιὰ σπουδαία ἀνδρῶα κοινοβιακὴ Μονή, ἡ ἐπικαλουμένη «Γιάτρισσα». Κατέχει ξεχωριστὴ θέση στὸν Ταΰγετο, στὰ ὅρια Λακωνίας καὶ Μεσσηνίας σὲ ὑψόμετρο 1.200 μέτρων σὲ μία καταπληκτικὴ τοποθεσία. Στὴ θέση αὐτὴ ὑπῆρχε κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ναὸς τῆς θεᾶς Ἀθηνᾶς. Τὸν 4ο αἰ. πρώην ἱερέας τῶν εἰδώλων ὀνόματι Βρασίδας, ἀσπασθεὶς τὸν χριστιανισμὸ μετωνομάσθηκε σὲ Βιτάλιο καὶ ἀφιέρωσε τὸν ναὸ πλέον στὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο, τὴν Παναγία, ἀνεγείρας καὶ τὴν Ἱ. Μονή. Ἀργότερα τὸν 17ο-18ο αἰ. ἔγινε ὀχυρὸ καὶ προπύργιο κατὰ τῶν Τούρκων καὶ δοξάστηκε ἡ ὅλη περιοχὴ γιὰ τὶς νίκες. Τὸ 1902 ὁ ἱερομόναχος Σωφρόνιος Σαραντόπουλος ὑπηρετεῖ στὸ Ναὸ καὶ τὴ Μονὴ καὶ σιγὰ-σιγὰ λαμβάνει τὸ προσωνύμιον «Παναγία ἡ Γιάτρισσα» ἕνεκεν τῶν πολλῶν θαυμάτων τῆς Παναγίας τῶν ἀσθενῶν κυρίως ἀπὸ τὴν ἀσθένεια τῆς φυματίωσης. Σήμερα ἡ Ἱ. Μονὴ κατὰ τὶς ἡμέρες τῆς Ἱερᾶς της Πανηγύρεως 8 Σεπτεμβρίου, συγκεντρώνει πλῆθος κόσμου καὶ θεωρεῖται τὸ μεγαλύτερο ἱερὸ προσκύνημα τῆς Μάνης. Μάλιστα πολλοὶ νέοι καὶ νέες ἀνέρχονται στὴν Ἱ. Μονὴ πεζοπορῶντας 7-8 ὧρες ὡς τάμα πρὸς τὴν Παναγία. Ἀνήκει στὴν ἀρχιερατικὴ περιφέρεια Σμήνους. Σ᾿ αὐτὴ τὴν περιφέρεια ἀνήκουν ἐπίσης ἡ Ἱ. Μ. Ζωοδόχου Πηγῆς «Ροΐτσας». Εὑρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὸ χωριὸ Μέλισσα ὄχι μακρὰν τοῦ Γυθείου. Ὁ ναὸς εὑρίσκεται σὲ καλὴ κατάσταση ἀλλὰ τὰ λοιπὰ κτίσματα τῆς Μονῆς θέλουν ὁλοκληρωτικὴ ἀνακαίνιση.
Στὴν ἀρχιερατικὴ περιφέρεια Γυθείου εἶναι ἡ Ἱ.Μονὴ τῶν Ἁγίων Πάντων (γυναικεία), περιοχὴ Ἀκούμαρος Γυθείου.
Ἡ ἵδρυσή της χρονολογεῖται ἀπὸ τὰ χρόνια τὰ μεταβυζαντινά. Ὑπήγετο στὴν Ἱ. Μ. Ζερμπίτσης καὶ Γόλας Σπάρτης. Ἀπὸ τὸ 1947 εἶναι ἀνεξάρτητη μονή. Σήμερα εὑρίσκεται μία μοναχή. Πλησίον τῆς Μονῆς στεγάζεται τὸ Ἵδρυμα χρονίως πασχόντων (Γηροκομεῖο) «Ὁ ἅγιος Παντελεήμων». Ἄλλο ἱερὸ μοναστικὸ καθίδρυμα εἶναι στὴν ἴδια περιφέρεια, ἡ Ἱ. Μ. Πλατυτέρας καὶ Ἁγίου Δημοσθένους. Εὑρίσκεται κοντὰ στὸ Γύθειον. Τυγχάνει Μετόχιον τῆς Ἱ. Μ. Παναγίας τῆς Γιατρίσσης. Ἐκεῖ εὑρίσκονται καὶ οἱ τάφοι τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Μάνης Χρυσοστόμου Β´ (Κορακίτου) καὶ τοῦ ἀρχιμ. Ἀνδρέου Μπολοβίνου.
Ἄλλες Ἱερὲς Μονὲς εἶναι:
Ἡ Ἱ. Μ. Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου («Φανερωμένη»). Εὑρίσκεται κοντὰ στὸ χωρίον Φραγκούλια ἢ Φραγκουλιάνικα, στὸ κέντρο τῶν οἰκισμῶν Μέσα Μάνης. Ὁ ναὸς εἶναι κτίσμα τοῦ 11ου αἰ. κατὰ τὴν ἐγχάρακτη ἐπιγραφὴ στὸ τέμπλο. Ἐπὶ αὐτοκράτορος Ἀνδρονίκου Παλαιολόγου (14ος αἰ.) πραγματοποιήθηκε ἀνακαίνιση τοῦ ναοῦ ὅπως ἀναφέρεται σὲ ἄλλη ἐπιγραφή. Ἀποτελεῖ ἀξιόλογο μνημεῖο ἀρχιτεκτονικῆς μὲ ἐξαιρετικὲς τοιχογραφίες τῆς Παλαιολόγειας ἐποχῆς. Μέχρι πρότινος ἦταν ἐν λειτουργίᾳ γυναικεία Μονή.
Ἡ Ἱ. Μ. Ἁγίου Γεωργίου Ἀλτομυρῶν ἢ Πεταλωτῆ. Εἶναι κτίσμα τῆς μεταβυζαντινῆς περιόδου καὶ τὸ Καθολικὸ ἀνήκει στὸν τύπο τῶν μονόχωρων καραμοσκέπαστων ναῶν. Ἔχουν γίνει πολλὲς αἰσθητικὲς παρεμβάσεις. Εὑρίσκεται κοντὰ στὸ χωριὸ Σωτηριάνικα τῆς περιοχῆς Ἀβίας, ὑψηλὰ στὸν Ταΰγετο.
Ἡ Ἱ. Μ. «Παναγίας Ἀνδρουμπεβίτσης». Βρίσκεται στὸν Κάμπο Ἀβίας καὶ κτίστηκε κατὰ τὴν ἀμέσως μετὰ τὴν ἐποχὴ τῶν Κομνηνῶν Αὐτοκρατόρων τῆς Κωνσταντινουπόλεως χρονικὴ περίοδο, μεταξὺ 12ου-13ου αἰῶνος, ὡς τοῦτο συνάγεται ἀπὸ τὸν ρυθμὸ τοῦ μικροῦ ναοῦ καὶ ἀπὸ τὴν τεχνοτροπία τῶν ἁγιογραφιῶν του. Ὑπάρχει συνεχόμενος πρὸς τὸν παλαιὸ καὶ νεώτερος σταυρεπίστεγος μετὰ τρούλλου ναός, ὁ ὁποῖος ἐκτίσθη τὸ 1704 καὶ εἶναι κατάγραφος ἀπὸ ἁγιογραφίες μεταξὺ τῶν ὁποίων οἱ γραφικὲς παραστάσεις ἐμπνευσμένες ἀπὸ τὴν ὑμνολογία τῶν Αἴνων. Ἐπὶ σειρὰν αἰώνων, ἡ Μονὴ ἤκμασε, μὲ παράλληλη οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη γεωργικὴ καὶ ποιμενική. Δύο πάντως ἦσαν οἱ ἰσχυροὶ γείτονες τῆς Μονῆς, τὸ Κάστρο τῆς Ζαρνάτας (1612) μετέπειτα Ἀρχιεπισκοπὴ (1811) καὶ τελικῶς Μητρόπολη (1819) μέχρι τῆς καταργήσεως καὶ συγχωνεύσεώς της στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη, τότε, Γυθείου καὶ Οἰτύλου, νῦν Μάνης. Ἡ Μονὴ Ἀνδρουμπεβίτσης διετέλεσε ἕδρα τῶν Ἱεραρχῶν Ζαρνάτας.Μετὰ τὴν ἄτυχη ἐπανάσταση τοῦ Ὀρλὼφ ἡ Μονὴ ἐγκατελείφθη καὶ φαίνεται ὅτι ἐρημώθη, τὸ δὲ ἔτος 1810 ἐδόθη ὑπὸ ἐπιτρόπων λαϊκῶν τῆς περιοχῆς ὡς μετόχιον στὴ Μονὴ Δοχειαρίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὡς ἐσχάτη λύση σωτηρίας της, χωρὶς ὅμως ἀποτέλεσμα, διότι ἐπηκολούθησεν ὁ ἀπελευθερωτικὸς πόλεμος (1821-1827) κατὰ τῶν Τούρκων. Ὡστόσο τὸ καθολικὸ τῆς Μονῆς τὸ νεώτερον (1704) ἔμεινε ὄρθιο, τὸ δὲ παλαιότερο (ΙΒ-ΙΓ´αἰ.) ἡμιερειπωμένο, ἀνεστηλώθη ἀπὸ τὴν Ἀρχαιολογικὴ Ὑπηρεσία κατὰ τὴν δεκαετία τῶν ἐτῶν 1970. Τότε ἔγιναν συστηματικὲς προσπάθειες ἀναστηλώσεως τῶν κελλιῶν, τῶν βοηθητικῶν καὶ λοιπῶν χώρων τοῦ τετράπλευρου κτιριακοῦ συγκροτήματος τῆς Μονῆς, τὸ δὲ ἔτος 1978 ἀνασυνεστήθη διὰ Προεδρικοῦ Διατάγματος καὶ λειτούργησε ὡς γυναικεία Ἱερὰ Μονὴ ὅπως εἶναι μέχρι καὶ σήμερα. Ἐπίσης ἐκαθαρίσθησαν οἱ εἰκόνες καὶ οἱ τοιχογραφίες τῆς Μονῆς, ἡ ὁποία καὶ ἐπισήμως ἐκηρύχθη διατηρητέο ἀρχαιολογικὸ μουσεῖον.
Ἡ Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Εἶναι τοῦ 14ου αἰ. ἐπάνω ἀπὸ τὴν κωμόπολη Κότρωνας καὶ κοντὰ στὸ χωριὸ Γωνέα. Θεωρεῖται ὡς καστρομονάστηρο.
Ἡ Ἱ. Μ. Παναγίας (ἄλλως Παναγίτσα) τοῦ 17ου αἰ. Βρίσκεται στὴ περιοχὴ Σκάλα Βαχοῦ τῆς περιφερείας Οἰτύλου. Ὁ ἱ. Ναὸς εἶναι σὲ καλὴ κατάσταση ἀλλὰ τὰ λοιπὰ κτίρια εἶναι ἐρειπωμένα.
Στὴν περιφέρεια Λεύκτρου, κοντὰ στὸ φαράγγι τοῦ Βυροῦ βρίσκεται ἡ Ἱ. Μ. Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου (ἄλλως τὸ Λικάκι). Πρόκειται γιὰ μία ἐρειπωμένη μονὴ τοῦ 18ου αἰ. καὶ μόλις τὸ τελευταῖο χρονικὸ διάστημα συντελοῦνται ἐργασίες συντήρησης καὶ ἀναστήλωσης τῆς Μονῆς ἀπὸ τὴν ἁρμοδία Ἐφορεία Βυζαντιντῶν Ἀρχαιοτήτων Μεσσηνίας.
Στὸ χωρίον Προάστειον ἢ Πραστεῖον Λεύκτρου βρίσκεται ἡ Ἱ. Μ. Ἁγίων Θεοδώρων μὲ ναὸ καλῶς συντηρημένο. Εἶναι τοῦ 17ου αἰ. Ὡστόσο ἔξωθεν τῆς Μονῆς εὑρίσκεται βυζαντινὸς ναὸς τοῦ 13ου αἰ.
Ἄλλη Ἱ. Μονὴ στὸ ἴδιο χωρίο εἶναι ἡ Ἱ. Μ. τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου. Μία ἐπιγραφὴ ἀναφέρει τὴν ἀνακαίνισή της κατὰ τὸ 1691.
Ἱ. Μ. Ἁγίας Σοφίας (Καράβελη) ἢ καὶ Σπιριτσίου στὸν συνοικισμὸ Πετροβούνι Λεύκτρου. Δεσπόζει σ᾿ ὅλο τὸν κάμπο τῆς Καρδαμύλης, εὑρισκομένη σὲ ὕψωμα καὶ εἶναι κτίσμα τοῦ 1550. Ἔλαβε τὸ προσωνύμιον Καράβελη γιατὶ σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, τὸ λάδι ποὺ συγκέντρωναν μποροῦσε νὰ γεμίσει ἕνα καράβι. Τὸ Καθολικὸ τῆς Μονῆς εἶναι ἀφιερωμένο στὴν Ἁγία Σοφία. Κατὰ τὴν Τουρκοκρατία λειτούργησε καὶ «κρυφὸ σχολειό». Ἐκεῖ στὸν περίβολο ὑπάρχει μονόκλιτη καὶ κεραμοσκέπαστη βασιλικὴ μὲ τροῦλο ἀφιερωμένη στὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου. Σώζεται καὶ ἐπιγραφὴ μὲ χρονολογία 1808.
Ἱ. Μ. Βοϊδονίτσας. Βρίσκεται 5 χιλιόμετρα Ν.Α. τοῦ χωρίου Ἐξωχώριον τῆς Ἔξω Μάνης (Λεύκτρου). Εἶναι ἀφιερωμένη στὸ Γενέσιον τῆς Θεοτόκου. Χρονολογεῖται στὰ μεταβυζαντινὰ χρόνια. Ἡ Ἱ. Μ. Σαμουήλ, κοντὰ στὴ Σαϊδόνα (Ἄνω Ρίγκλια). Ὁ Ναὸς εἶναι ἀφιερωμένος στὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου. Ἡ Μονὴ ὀφείλει τὴν ὀνομασία της στὸν μοναχὸ Σαμουὴλ σύμφωνα μὲ ἐπιγραφὴ τοῦ 1633. Οἱ τοιχογραφίες χρονολογοῦνται τὸ πρῶτο ἥμισυ τοῦ 17ου αἰ. Σώζονται καὶ πολεμόπυργοι.
Ἡ Ἱ. Μ. Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, στὴ θέση Φιλιατρό, κοντὰ στὴ Λαγκάδα. Ἔχει ὡραῖες τοιχογραφίες. Ὀνομάζεται καὶ τοῦ Ὁσ. Νίκωνος.
Ἡ Ἱ. Μ. Ἁγ. Νικολάου, στὴ θέση Καμπινάρη κοντὰ στὴν Πλάτσα. Εἶναι τοῦ 10ου αἰ. Ὁ ἱ. ναὸς βρίσκεται σὲ ἐξαιρετικὰ καλὴ κατάσταση.
Ἡ Ἱ. Μ. Ἁγ. Γεωργίου, κοντὰ στὴν ἐνορία Πηγὴ Λοσνᾶς. Εἶναι τοῦ 19ου αἰ.
Ἡ Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου καὶ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου. Βρίσκεται στὰ Ξανθιάνικα Μηλέας. Εἶναι διαλελυμένη. Τὰ κτίρια τῆς Μονῆς χρήζουν ἐπισκευῆς ἐκ βάθρων.
Ἡ Ἱ. Μ. Ἁγίου Γεωργίου, κοντὰ στὸ χωριὸ Κονάκια. Εἶναι τοῦ 12ου αἰώνα καὶ ἔχει ἀρκετὲς λαϊκὲς τοιχογραφίες σὲ πολλὴ καλὴ κατάσταση τοῦ 18ου αἰ. Τὸν Αὔγουστο τοῦ 1826 στὸ μοναστηριακὸ αὐτὸ συγκρότημα ἔγινε μεγάλη ἀντίσταση κατὰ τῶν ἐπιθέσεων τοῦ Ἰμπραήμ. Ἐγκαταβιοῦν μοναχές. Ἡ Μονὴ τυγχάνει Μετόχιον τοῦ Παναγίου Τάφου (Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων).
Ἡ Ἱ. Μ. Παναγίας Σπηλαιώτισσας, κοντὰ στὸ φαράγγι τοῦ Μυλολάγκαδου, νοτίως τῆς Γέρμας. Εἶναι κτίσμα τῆς μεταβυζαντινῆς περιόδου. Εἶναι ἀφιερωμένη στὸ Γενέθλιον τῆς Παναγίας. Τυγχάνει Μετόχιον τοῦ Παναγίου Τάφου (Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων).
Ἡ Ἱ. Μ. Ἁγ. Γεωργίου, πλησίον τῆς ἑνορίας τοῦ Προαστείου (Λεύκτρον). Εἶναι διαλελυμένη καὶ Μετόχιον τοῦ Παναγίου Τάφου (Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων).
Ἡ Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, στὶς Καλύβες Λεύκτρου. Τυγχάνει Μετόχι τῆς Ἱ. Μονῆς τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου (τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Καλαβρύτων καὶ Αἰγιαλείας).
Ἡ Ἱ. Μ. Ἁγίας Παρασκευῆς, στοὺς Δολούς. Οἱ τοιχογραφίες εἶναι τοῦ 1752. Ἐκεῖ λειτουργοῦσε καὶ Κρυφὸ Σχολεῖο καὶ ἡ Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, κοντὰ στοὺς Δολούς. (Ὑπάγεται στὸ Πατριαρχεῖο τῆς Σερβίας). Εἶναι ἀντρῶο μὲ τέσσερεις μοναχούς.
Ἐπίσης εἶναι ἡ Ἱ. Μ. Ντεκούλου ἢ Ντεκούλων. Βρίσκεται στὸ Οἴτυλο. Εἶναι κτίσμα τῶν ἀρχῶν τοῦ 16ου αἰ. μὲ ἀνακαίνιση
τὸ ἔτος 1765. Ὁ ναὸς εἶναι θαυμάσια ἁγιογραφημένος τρισυπόστατος, ἀφιερωμένος στὴ Ζωοδόχο Πηγή, τὸν ἅγιο Νικόλαο καὶ τὸν ἅγιο Παντελεήμονα. Στὶς 28 Φεβρουαρίου τοῦ 1770 στὴ Μονὴ ὑπογράφτηκε ἡ συμφωνία τοῦ Ρώσου στρατηγοῦ Θεοδώρου Ὀρλὼφ γιὰ τὴν ἐπανάσταση τῶν Μανιατῶν ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν.
Ἄλλες ἱερὲς Μονὲς εἶναι: Ἡ Ἱ. Μονὴ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου πλησίον τῆς κωμοπόλεως Κάμπος. Ἡ Ἱ. Μονὴ Ζωοδόχου Πηγῆς (ἄλλως Φανερωμένη) ποὺ βρίσκεται στὸ χωρίον Πετροβούνι Λεύκτρον. Ἡ Ἱ. Μονὴ Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Τσίγκου τοῦ 16ου αἰ. στὸ Κρυονέρι Ἀβίας, ἡ Ἱ. Μονὴ Ἁγίου Γεωργίου στὸ χωρίον Παρασυρὸς Οἰτύλου, ἡ Ἱ. Μονὴ Παναγίας Κοτρονώτισσας καὶ πολλὲς ἄλλες.
Ὅλα τὰ ἀνωτέρω μοναστηριακὰ συγκροτήματα ἀποδεικνύουν ὅτι ἡ Μάνη καὶ ἡ εὑρύτερη περιοχὴ ἠγάπησε τὸν ἀληθινὸ Θεό, θέλησε νὰ τὸν λατρεύσει καὶ πολλὲς ψυχὲς ἀφιερώθησαν ὁλοκληρωτικὰ στὴ διακονία τοῦ Ὑψίστου. Κάμνει ἰδιαίτερα μάλιστα ἐντύπωση, ἡ τιμὴ πρὸς τὸ πρόσωπον τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἀφοῦ τὰ περισσότερα μοναστήρια εἶναι ἀφιερωμένα στὴν Μητέρα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὴν Παναγία. Εἰδικότερα, καταφαίνεται, ὅτι ἐνωρὶς ἦλθε ὁ χριστιανισμὸς στὴ Μάνη καὶ μάλιστα πρὸ τοῦ 9ου αἰ., ὡς δείχνουν καὶ πολλοὶ ἐρειπωμένοι παλαιοχριστιανικοὶ ναοί. Ἄλλα μοναστηριακὰ συγκροτήματα στὸ πέρασμα τῶν αἰώνων εἶναι σήμερα ὄρθια καὶ ἄλλα ἔχουν σχεδὸν μεταβληθεῖ σὲ ἐρείπια. Πάντως εἴτε ἔτσι εἴτε ἀλλιῶς ἀποτελοῦν τεκμήρια λατρείας τοῦ Θεοῦ καὶ ἔργα χριστιανικῆς τέχνης. Εἶναι μνημεῖα πίστεως. Ὡς προσφυῶς ἔχει λεχθεῖ, ἡ Μάνη καὶ γενικότερα ἡ Λακωνία, κατέχει τὸ «ἱστορικὸν προβάδισμα» στὸ χῶρο τῶν ἐκκλησιαστικῶν μνημείων καὶ τεχνῶν ὅλων τῶν αἰώνων.
Ἐν κατακλεῖδι, ἐπειδὴ ὑπάρχουν στὴ Μάνη πολλὲς διαλελυμένες μονὲς ἢ ἔρημες εἶναι ἐπάναγκες νὰ δοθοῦν οἱ ὁρισμοὶ τῶν παραπάνω ὅρων, ὡς ὁρίζονται ἀπὸ τὸν ὑπ᾿ ἀριθμ. 229/1991 Κανονισμὸ ἐπὶ τῇ βάσει τῶν ἐξουσιοδοτικῶν διατάξεων τῶν Ν. 590/1977 καὶ Ν. 3028/2002. Οὕτω:
«Διαλελυμέναι» καλοῦνται αἱ Ἱεραὶ Μοναί, τῶν ὁποίων ἡ παῦσις τῆς νομικῆς προσωπικότητος ἢ τῶν ὀργάνων διοικήσεώς των ἢ ἡ ἀφαίρεσις τῆς κυριότητος ἢ διοικήσεως τῆς περιουσίας των προεβλέφθη καθ᾿ οἱανδήποτε διατύπωσιν μέσῳ νομοθετικῶν ἢ διοικητικῶν πράξεων τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους καὶ ἄνευ συντελέσεως ἀναγκαστικῆς ἀπαλλοτριώσεως
τῆς περιουσίας των διὰ τῆς πραγματικῆς καταβολῆς ἀποζημιώσεως.
«Ἐρημωθεῖσαι» καλοῦνται αἱ Ἱεραὶ Μοναί, τῶν ὁποίων, ἀσχέτως τοῦ χρόνου ἱδρύσεώς των, ἐξέλιπε ἡ μοναστικὴ Ἀδελφότης, ἢ εἰς πᾶσαν δὲ περίπτωσιν εἰς τὰς ὁποίας ἄμα
τῇ ἐκλείψει τῆς Ἀδελφότητος δὲν ἔχει διορισθῇ Ἡγουμενοσυμβούλιον κατ᾿ ἐφαρμογὴν τοῦ ἄρθρου 3 τοῦ Ν. Δ/τος 374/1947 ἢ τοῦ ἄρθρου 39 παρ. 5 τοῦ Ν. 590/1977.
Ὡστόσο ἡ εὐχὴ καὶ ἡ προσευχή μας στὸν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστὸ εἶναι μία καὶ μόνον: Κύριε, πλήρωσον μὲ ἰσαγγέλους τὰ ἰδικά Σου μοναστηριακὰ κτίσματα.