Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ'
Ὡς εἶναι γνωστόν, τό τρισσόν ἀξίωμα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου περιλαμβάνει τό προφητικόν, τό ἀρχιερατικόν καί τό βασιλικόν ἀξίωμα. Εἰδικότερα, τό ἀρχιερατικόν, σημαίνει ὅτι ὁ Χριστός αὐτοπροσφέροντας Ἑαυτόν ὑπέρ τῶν ἀνθρώπων ἀποβαίνει ὁ ὕψιστος Ἀρχιερεύς, ὁ Μέγας Ἀρχιερεύς. Κατ' ἐξοχήν ἐξαίρεται τό ἀρχιερατικόν ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ στήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή, ὅπου γίνεται λόγος γιά τόν Κύριον ὡς «ἀρχιερέα μέγαν διεληλυθότα τούς οὐρανούς» ( Ἑβρ. δ',14). Καί ὁ Κλήμης Ρώμης (2ος αἰ.) ἀποκαλεῖ τόν Χριστόν «ἀρχιερέα τῶν προσφορῶν ἡμῶν, τόν προστάτην καί βοηθόν τῆς ἀσθενείας ἡμῶν»(Πρός Κορ. Α' 36,1, ΒΕΠΕΣ 1,27).
Ἔπειτα ὡς μανθάνουμε ἀπό τά Ἱερά Εὐαγγέλια ὁ Χριστός κάλεσε δώδεκα μαθητές χάριν τοῦ σωτηρίου ἔργου τῆς Ἐκκλησίας Του καί τούς ἀνέθεσε τό ἔργο τοῦτο τοῦ «κηρύσσειν τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» συγχρόνως δέ ἀφοῦ ἔλαβαν τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἀπεστάλησαν πρός ἐνάσκηση καί τοῦ ἀρχιερατικοῦ ἀξιώματος. Συνεχιστές τῶν Ἀποστόλων ὡς διάδοχοι αὐτῶν εἶναι οἱ Ἐπίσκοποι καί γενικότερα διά τῶν Ἐπισκόπων, μέ τό Μυστήριο τῆς χειροτονίας, οἱ κληρικοί. Ὁ δέ Ἀπ. Παῦλος ὑπογραμμίζει πρός τούς πρεσβυτέρους τῆς Ἐφέσου ὅτι «ὑμᾶς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἔθετο ἐπισκόπους ποιμαίνειν τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ» (Πράξ. κ',28).
Ἤδη, κατά τούς ἀποστολικούς χρόνους, διακρίνουμε τρεῖς βαθμούς ἱερωσύνης. Τόν τοῦ ἐπισκόπου, τόν τοῦ πρεσβυτέρου καί τόν τοῦ διακόνου. Εἰδικότερα, ὁ ἐπίσκοπος ἔχει κεντρική θέση στήν Ἐκκλησία. Ὁ ἅγ. Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος (2ος αἰ.), καλεῖ τόν ἐπίσκοπον «ὄντα τύπον τοῦ Πατρός» (Πρός Τραλλ. 3,1) καί προσθέτει ὅτι «ὅπου ἄν φανῇ ὁ ἐπίσκοπος ἐκεῖ καί τό πλῆθος ἔστω, ὥσπερ ὅπου ἄν ᾖ Ἰησοῦς Χριστός, ἐκεῖ καί ἡ Καθολική Ἐκκλησία· οὐκ ἐξόν ἐστι χωρίς ἐπισκόπου οὔτε βαπτίζειν οὔτε ἀγάπην ποιεῖν.....μηδείς χωρίς τοῦ ἐπισκόπου τι πρασσέτω τῶν ἀνηκόντων τῇ Ἐκκλησίᾳ» (Πρός Σμυρν. 8,2.1).
Ὁ Ἐπίσκοπος λοιπόν ἐξεικονίζει τόν Χριστόν. Εἶναι διάδοχος τῆς χάριτος τῶν Ἀποστόλων. Αὐτό ἐξωτερικά δηλώνεται μέ τό ὠμοφόριον. Τό ὠμοφόριον φανερώνει τήν Ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, τήν Σάρκωσιν, καθ' ὅτι ὁ Χριστός ἦλθε γιά νά σώσει τό ἀπολωλός πρόβατον, τόν ἄνθρωπο, ἐνδυσάμενος ὅλην τήν ἀνθρώπινη φύση. Ἔθεσε ἐπί τῶν ὤμων Του τόν πεπτωκότα ἄνθρωπο. Αὐτό συμβολίζει τό λευκόν ὠμοφόριον. Ὅταν δέ ἀναγινώσκεται τό Εὐαγγέλιον ἐπειδή τότε ὁμιλεῖ ὁ Χριστός, δηλώνοντας τήν δουλεία καί ὑποταγή του ὁ Ἐπίσκοπος στό Χριστό, ἐκβάλλει τό ὠμοφόριον καί τό φορεῖ πάλιν ὅταν συνεχίζει τήν Θ. Εὐχαριστία, εἰκονίζοντας τόν Χριστό ὡς ἱερουργός πλέον, τῶν θείων Μυστηρίων.
Ὁ Ἐπίσκοπος μέ τήν εἴσοδό του στόν Ἱ. Ναό εὐλογεῖ τόν λαό, δηλ. εὔχεται τήν εἰρήνη καί μετά ἀνέρχεται στό Δεσποτικό. Ὡς λέγει ό Ἱ. Χρυσόστομος «οὐ πρότερον ἐπί θρόνου ἀναβαίνει τοῦτον, ἕως ἄν ἅπασιν ὑμῖν εἰρήνην ἐπεύξηται». Τοῦτο γίνεται ἐπειδή χωρίς εἰρήνη δέν μποροῦμε τίποτα νά πράξουμε στό Ναό. Δέν εἶναι τό: «Εἰς πολλά ἔτη Δέσποτα» πού ψάλλεται ἐκείνη τήν στιγμή μία φιλοφροσύνη πρός τόν Ἐπίσκοπο. Εἶναι τελετουργική πράξη. Ἔτσι σέ κάθε Θ. Λειτουργία εἶναι ζωντανή ἡ παρουσία τοῦ Ἐπισκόπου. Γι' αὐτό καί μνημονεύεται τό ὄνομά του. Ὁ ἱερεύς τελεῖ τήν Θ. Λειτουργία καί τά ἄλλα Μυστήρια ἐξ' ὀνόματος τοῦ Ἐπισκόπου. Δηλώνει ἀκόμη ὅτι ἡ μνημόνευση τοῦ Ἐπισκόπου ὑπό τοῦ ἱερέως εἶναι μία ὁμολογία τῆς κανονικότητος τοῦ ἱερέα. Δηλ. ὁ ἱερουργός εἶναι ὁ κανονικός ἱερέας, ὁ ἔχων κανονικήν καί κατά τήν ἐκκλησιαστική τάξη χειροτονία. Ἔτσι ὑπάρχει μία ἀδιάσπαστη σχέση μεταξύ Θείας Εὐχαριστίας καί Ἐπισκόπου, μαζί μέ τούς πρεσβυτέρους καί τούς διακόνους. Ὁ ἅγ. Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος τό λέγει καθαρά: «Ἕν θυσιαστήριον, ὡς εἷς ἐπίσκοπος, ἅμα τῷ πρεσβυτερίῳ καί τοῖς διακόνοις»(Φιλαδ. 4). Ὁ δέ Κυπριανός (3ος αἰ.) θά ὑπογραμμίσει: «Ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ καί ἡ Ἐκκλησία ἐν τῷ Ἐπισκόπῳ καί ἐάν τις δέν εἶναι μετά τοῦ Ἐπισκόπου, δέν εἶναι ἐν τῇ Εκκλησίᾳ» (Ἐπιστ. 66,8). Δέν μπορεῖ νά ἔχουμε ἕναν Ἐπίσκοπο πού νά μήν ἀνήκει στήν Ἐκκλησία, ἀλλά οὔτε Ἐκκλησία χωρίς ἐπίσκοπο. Μάλιστα τό Ἀντιμήνσιον πού φέρει τήν σφραγῖδα καί τήν ὑπογραφή τοῦ ἐπισκόπου εἶναι τό ἐπίσημο καί ἱερό διαπιστευτήριο τοῦ ἱερέα μέ τό ὁποῖο βεβαιώνει τήν παρουσία τοῦ ἐπισκόπου καί τήν κανονικότητα τῆς Θ. Λειτουργίας. Ὁ ἱερέας δηλ. ἔχει τήν αὐτή πίστη πού ἔχει καί ὁ ἐπίσκοπος.
Ἐπί πλέον εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὅταν ἐκφώνως ὁ ἱερέας λέγει τό «Ἐν πρώτοις μνήσθητι Κύριε, τοῦ Ἀρχιεπισκόπου ἡμῶν...» καί στή συνέχεια λέγει «ὄν χάρισαι ταῖς ἁγίαις σου Ἐκκλησίαις», δέν ἀναφέρεται μόνο στόν τόπο τῆς ἐπισκοπῆς πού διαποιμαίνει ὁ ἐν λόγῳ Ἐπίσκοπος ἀλλά λέγει «Ταῖς ἁγίαις σου Ἐκκλησίαις» πού σημαίνει ὅτι ὁ ἐπίσκοπος εἶναι Ἀρχιερεύς συμπάσης τῆς Ἐκκλησίας. Ἀναφέρεται δηλ. σ' ὅλη τήν Ἐκκλησία, καθ' ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι «Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική».
Στή συνέχεια ἀναφέρουμε μερικά σημαινόμενα κατά τήν τέλεσιν τῆς ἀρχιερατικῆς Θείας Λειτουργίας. Ὅταν ἄρχεται ἡ Θ. Λειτουργία ὁ Ἀρχιερεύς ἵσταται ἐπί τοῦ Δεσποτικοῦ Θρόνου καί εὐλογεῖ τίς ἐκφωνήσεις τοῦ ἱερέα ὡς καί τήν Συναπτήν τοῦ διακόνου. Στή συνέχεια, κατά τήν λεγομένην Μικράν Εἴσοδον, κατέρχεται ἐκ τοῦ Δεσποτικοῦ Θρόνου, ὅταν ψάλλεται τό Ἀπολυτίκιον καί ἵσταται πλέον πρό τῆς Ὡραίας Πύλης.
Μετά τό «Σοφία Ὀρθοί», ψάλλει τό ἀνάλογον «Εἰσοδικόν» καί εἰσέρχεται εἰς τό Ἱερόν Βῆμα, ἀφοῦ ἔχει εὐλογήσει τόν λαόν μέ τά δικηροτρίκηρα εἰς τύπον Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος εἰς τούς Οὐρανούς ἀναληφθείς, ὕψωσε τάς χεῖρας Του καί εὐλόγησε τούς Μαθητάς Του. Ἡ εἴσοδος τοῦ Ἀρχιερέως εἰς τό Ἱερό Βῆμα συμβολίζει τήν εἴσοδόν του εἰς τούς Οὐρανούς ὅπου οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι ἀπαύστως αἰνοῦν καί δοξολογοῦν τόν Θεόν. Γι' αὐτό καί ἀρχίζει ὀλίγον κατόπιν ὁ Τρισάγιος Ὕμνος «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος». Τό «Ἅγιος» τό ἔχομεν ὑπό τῶν Σεραφείμ, πού εἶδε ὁ προφήτης Ἠσαΐας, τά δέ «Ἰσχυρός» καί Ἀθάνατος» ἀπό τόν προφητάνακτα Δαυίδ. Τότε ὁ Ἀρχιερεύς κρατεῖ ἐπάνω ἀπό τό Εὐαγγέλιο τό Δικέρι δηλώνοντας ὅτι ὁ Ὕμνος παραπέμπει εἰς τάς δύο φύσεις τοῦ Χριστοῦ, καί ἔπειτα τό Τρικέρι δηλώνοντας τήν Ἁγία Τριάδα. Ἔπειτα ἐξέρχεται τῶν θυρῶν καί εὐλογεῖ τόν λαόν, μεταδίδοντας τάς θείας δωρεάς τῆς Παναγίας Τριάδος, ἐκφωνῶν τό: «Κύριε, Κύριε, ἐπίβλεψον ἐξ οὐρανοῦ...».
Δίδοντας τήν εὐλογίαν εἰσέρχεται στό Ἱερό Βῆμα καί πηγαίνει καί κάθεται ἐπάνω τοῦ Ἱεροῦ Συνθρόνου, ὅπου ἐκεῖ κάθεται μόνον ὁ οἰκεῖος Ἀρχιερεύς, συμβολίζοντας τό: «Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ κάθου ἐκ δεξιῶν μου», ἀλλά καί τό ὅτι διά τοῦ Χριστοῦ: «τήν προσαγωγήν ἐσχήκαμεν πρός τόν Πατέρα καί διά τοῦτο ὁ Πατήρ Αὐτόν ὑπερύψωσε καί ἐκάθισεν ἐκ δεξιῶν Αὐτοῦ ἐν τοῖς ἐπουρανίοις, ὑπεράνω πάσης ἀρχῆς καί ἐξουσίας καί δυνάμεως καί κυριότητος». Ὅταν στή συνέχεια ψάλλεται ἡ φήμη τοῦ Ἀρχιερέα τότε, ἄν εἶναι ὁ οἰκεῖος Ἐπίσκοπος στήν Ἐπισκοπή του τότε κρατεῖ τήν πατερίτσα καί τόν Σταυρόν εὐλογίας, ἄν ὅμως λειτουργεῖ σ΄ ἄλλη Ἐπισκοπή δέν κρατεῖ τίποτα.
Στή συνέχεια, κατά τήν ἀνάγνωσιν τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου, ὁ Ἀρχιερεύς δέν φέρει τό ὠμοφόριον, διότι τότε ὁμιλεῖ ὁ Χριστός ὁ Ὁποῖος τό λογικόν πρόβατον, τόν ἄνθρωπον, παρέδωκε τῷ Θεῷ καί Πατρί.
Ἀκολουθεῖ ἡ καθ' αὐτό ἀναίμακτη Θεία Μυσταγωγία, ἡ Θυσία τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ, τά Ἅγια Πάθη, ὁ Γολγοθᾶς, ὁ Σταυρός καί ἡ Ἀνάσταση. Ὁ Ἀρχιερεύς πρός εὐχαριστίαν τῆς τοιαύτης μεγάλης δωρεᾶς καί ἀγάπης τοῦ Θεοῦ θυσιάζοντας τόν Χριστόν, λέγει τό: «Ἐλέησον με ὁ Θεός κατά τό ἔλεός σου...» μέχρι τό «Ἀγάθυνον, Κύριε...», τό ὁποῖο προσφέρει, ἀφοῦ θέσει τά Τίμια Δῶρα στήν Ἁγία Τράπεζα, εἰς τό ἁπλωμένο-ἀνοικτό Ἀντιμήνσιο. Ἐπειδή δέ ὁ Ἀρχιερεύς φέρει τόν τύπον τοῦ Χριστοῦ, δέν εἰσοδεύει αὐτός μέ τά Ἅγια, ἀλλά τά δίδει, τό Δισκάριον καί τό Ἅγιον Ποτήριον στόν Διάκονο καί Ἱερέα, οἱ ὁποῖοι ἐκείνη τή στιγμή συμβολίζουν τόν Ἰωσήφ καί τόν Νικόδημο. Ὁ Ἀήρ συμβολίζει τήν Σινδόνα, καί τά λοιπά δύο καλύμματα συμβολίζουν τό Σουδάριον καί τά ἄλλα τοῦ Παναγίου Τάφου σπάργανα. Τό Θυμιατήριον βαστάζεται εἰς τύπον τῆς Σμύρνης καί τῆς Ἀλόης, μέ τά ὁποῖα ἤλειψαν τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ.
Θέλων ὁ Χριστός νά φανερώσει τήν Ἁγίαν Του Ἀνάστασιν, σεισμόν μέγα ἔκαμνε, καί μετά τόν σεισμόν, ἤνοιξε ὁ Τάφος καί οἱ φύλακες ἔφυγαν ἀπό τό φόβον τους. Τότε οἱ ἱερεῖς σηκώνουν τόν Ἀέρα καί σείουν ἐπάνω τοῦ Τάφου (Ἁγία Τράπεζα καί Ἀντιμήνσιον) καί ὑποκύπτοντος τοῦ Ἀρχιερέως δηλώνοντας ὅτι συνθάπτεται μέ τόν Χριστόν, γιά νά ἀναστεῖ μέ Αὐτόν, ὅταν ἀκούγεται τό: «Καί ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ...».
Συνεχιζομένης τῆς Θείας Λειτουργίας ὁ Ἀρχιερεύς ἵσταται ἐνώπιον τῆς Ἁγίας Τραπέζης φέρων τό μικρόν Ὠμοφόριον μετά πάσης εὐλαβείας καί φόβου Θεοῦ. Κατανέμει τίς ἐκφωνήσεις μεταξύ τῶν συλλειτουργῶν μέ κίνησι τῆς εὐλογούσης δεξιᾶς χειρός του. Μετά τό «Ἐξαιρέτως» ἀφοῦ μέ τό θυμιατόν θυμιάσει τά Ἅγια, στή συνέχεια θυμιᾶ τούς συλλειτουργούς καί παραδίδει τοῦτο στόν διάκονο ὁ ὁποῖος θυμιᾶ τρίς τόν Ἀρχιερέα εὐλογοῦντα αὐτόν. Κατά τήν Θεία Μετάληψη οἱ ἱερεῖς καί ὁ διάκονος προσερχόμενοι κοντά στόν Ἀρχιερέα λέγουν χαμηλοφώνως τά οἰκεία λόγια καί τό ὄνομά τους εὐκρινῶς ὥστε νά τό ἐπαναλάβει ὁ Ἀρχιερεύς καί μετά τήν Μετάληψιν ἀσπάζονται τό Ἅγιον Ποτήριον καί τήν χεῖρα τοῦ Ἀρχιερέως. Καί στούς πιστούς δίδει τήν Θεία Κοινωνία ὁ Ἀρχιερεύς βοηθούμενος ὑπό τοῦ διακόνου ὡς ἐπίσης καί τό ἀντίδωρον.
Ἐπί τούτοις, ὁ Ἀρχιερεύς ἴδιον αὐτοῦ ἔργον εἶναι νά χειροτονεῖ καί νά μεταδίδει τόν βαθμόν τῆς ἱερωσύνης, νά εὐλογεῖ καί ἁγιάζει τό Μυστήριον τοῦ θείου Μύρου, νά τελεῖ τά ἐγκαίνια Ἱερῶν Ναῶν, νά καθιερώνει τά ἀντιμήνσια, νά χειροθετεῖ ἀναγνώστην, καί ὑποδιάκονον ὡς καί νά ἀναγιγνώσκει τήν εἰδική εὐχήν στήν Ἐξόδιο Ἀκολουθία. Σύν τοῖς ἄλλοις, βασικότατον καθῆκον τοῦ Ἀρχιερέως εἶναι νά διδάσκῃ τόν πιστόν λαόν τοῦ Θεοῦ. Ὡς λέγει ὁ Μ. Βασίλειος: «Ἴδιον ἐπισκόπου ποιεῖν τε καί διδάσκειν» καί ὡς γράφει στήν «Ποιμαντική» του ὁ Ἅγιος Νεκτάριος:« Ὁ Ἐπίσκοπος ὀφείλει νά διδάσκῃ τό ἑαυτοῦ ποίμνιον πάντοτε καί πανταχοῦ α) ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ β) κατ' ἰδίαν καί γ) διά τοῦ πρεσβυτερίου κατ' οἶκον, κατ' οἰκογένειαν καί κατ' ἄτομον».
Κατακλείουμε μέ τούς λόγους τοῦ Ἁγίου Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου (2ος αἰ.) «ὁ τιμῶν ἐπίσκοπον ὑπό Θεοῦ τετίμηται» (Πρός Σμυρν. ΙΧ,1).