Slide background

Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ'

    Ὄρθρος ὀνομάζεται ἡ κατά τάς ὀρθρίας ἤτοι τάς πρωϊνάς ὥρας τῆς ἡμέρας ἀναγιγνωσκομένη Ἱερά Ἀκολουθία. Στίς Κυριακές μάλιστα καί στίς ἑορτές τῶν ἁγίων ἐπισυνάπτεται καί ἡ Θ. Λειτουργία. Ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος νυχθημερόν προσευχόταν καί ἰδιαίτερα μάλιστα δίδασκε τόν λαόν τήν πρωΐαν. Ἀναφέρει ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς: «Καί πᾶς ὁ λαός ὤρθριζε πρός αὐτόν ἐν τῷ ὄρει ἀκούειν αὐτοῦ» (Λουκ. κα',38). Ὁ δέ Πατριάρχης Ἀβραάμ σέ ὀρθρινή ὥρα προσευχήθηκε γιά τόν Λώτ. Γράφει ἡ Π. Διαθήκη: «Ὤρθρισε δέ Ἀβραάμ τό πρωΐ εἰς τόν τόπον οὗ εἱστήκει ἐναντίον Κυρίου» (Γεν. ιθ',27).

     Εἰδικότερα, ἀναφορά γιά τήν προσευχή τοῦ ὄρθρου, δηλ. τήν πρωΐαν ἔχουμε στό ἀρχαιότατο κείμενο τίς «Ἀποστολικές Διαταγές», ὅπου ἐπισημαίνεται: «Εὐχάς ἐπιτελεῖτε ὄρθρου... ὄρθρου μέν, εὐχαριστοῦντες ὅτι ἐφώτισεν ὑμῖν ὁ Κύριος, παραγαγών τήν νύκτα καί ἐπαγαγών τήν ἡμέραν» (PG 1, λδ',1136). Ὁ Μέγας Βασίλειος (4ος αἰ.) γράφει πολύ χαρακτηριστικά: «Τούς διατετυπωμένους καιρούς τόν προσευχῶν ἐξελεξάμεθα, ἑκάστου ἰδίαν τινά ὑπόμνησιν τῶν παρά τοῦ Θεοῦ ἀγαθῶν ἔχοντος. Τόν μέν ὄρθρον, ὥστε τά πρῶτα κινήματα τῆς ψυχῆς καί τοῦ νοῦ ἀναθήματα εἶναι Θεοῦ καί μηδέν ἕτερον ἀναλαμβάνειν εἷς φροντίδα, πρίν ἥ τῇ παρά Θεοῦ ἐννοίᾳ ἐνευφρανθῆναι, καθώς γέγραπται˙ «Ἐμνήσθην τοῦ Θεοῦ καί ηὐφράνθην»˙ μηδέ σῶμα κινῆσαι πρός ἐργασίαν, πρίν ποιῆσαι τό εἰρημένον˙ «Πρός σέ προσεύξομαι, Κύριε καί τό πρωΐ εἰσακούσῃ τῆς φωνῆς μου˙ τό πρωΐ παραστήσομαί σοι καί ἐπόψει με». (ΕΠΕ 8, λζ',346). Τήν Ἀκολουθία τήν διακρίνουμε σέ τρία κύρια μέρη: 1ον.: Τό προοίμιον, ὅπου ἀναγιγνώσκεται ὁ «Ἑξάψαλμος» καί ψάλλονται τά Καθίσματα καί τά Εὐλογητάρια μετά τῶν ἀναβαθμῶν.

2ον.: Τήν ἀνάγνωσιν περικοπῆς ἐκ τοῦ Ἱ. Εὐαγγελίου ὅτε τίς Κυριακές ἀποκαλεῖται «Ἑωθινόν» κατά δέ τίς ἑορτές περικοπή κατάλληλη πρός τήν ὑπόθεση τῆς ἑορτῆς καί ὀνομάζεται Εὐαγγέλιο τοῦ Ὄρθρου.

     Στή συνέχεια κατά τίς Κυριακές ψάλλεται ὁ Πεντηκοστός Ψαλμός καί προτείνεται ὑπό τοῦ ἱερέως τό Εὐαγγέλιο πρός προσκύνησιν ἐκ μέρους τῶν πιστῶν. καί 3ον.: Τό μέρος τοῦ Ὄρθρου, τό ὁποῖο ἀποτελεῖται ἀπό τούς Κανόνες, τούς Αἴνους καί τήν Δοξολογία. Εἶναι τό τελευταῖο τμῆμα τοῦ Ὄρθρου. Μετά τήν Δοξολογία ἀκολουθεῖ ἡ Ἀπόλυσις τοῦ Ὄρθρου.

     Εἰδικότερα, μετά τό: «Εὐλογητός ὁ Θεός ἡμῶν, πάντοτε, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων», ἀλλά καί τό: «Δόξα τῇ ἁγίᾳ καί ὁμοουσίῳ καί ζωοποιῷ καί ἀδιαιρέτῳ Τριάδι...», ἀρχίζει ἡ ἀνάγνωση τοῦ «Ἑξαψάλμου». Τότε ὅ ἱερεύς ἱστάμενος ἐνώπιον της Ἁγίας Τραπέζης ἀναγιγνώσκει τίς δώδεκα (12) Εὐχές τοῦ Ὄρθρου, οἱ ὁποῖες ἔχουν βαθύτατο νόημα ἱκεσίας πρός τόν Θεόν. Ὁ «Ἑξάψαλμος» ἀποτελεῖται ὅπως τό ὑποδηλώνει καί ἡ λέξη ἀπό 6 ψαλμούς, τούς 3, 37, 62, 87, 102 καί 142, οἱ ὁποῖοι καί ἀποτελοῦν τόν σύνδεσμο μεταξύ Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης. Ὁ «Ἑξάψαλμος» πρέπει νά ἀναγιγνώσκεται μέ καθαρή καί σωστή ἄρθρωση, μέ πολύ κατάνυξη καί σέ ἀπόλυτη σιωπή.

     Μετά τά Εἰρηνικά, τό «Θεός Κύριος» καί τά Ἀπολυτίκια προχωρεῖ ὁ Ὄρθρος στά Καθίσματα, τά Εὐλογητάρια, τήν Ὑπακοή καί τούς Ἀναβαθμούς. Ἐνδιάμεσα ἔχουμε μικρά Συναπτή καί ἐκφώνηση. Ἰδιαίτερα οἱ Ἀναβαθμοί εἶναι ὑπέροχα σύντομα τροπάρια καί ἐξυμνοῦν τό μεγαλεῖο τῆς Δημιουργίας, ἔχουν δέ τήν βάση τους στούς ψαλμούς ἀπό 119-133 ἤ ἀναφέρονται στήν Ἁγία Τριάδα καί συνολικά εἶναι 75 Ἀναβαθμοί. Μάλιστα κάθε ἕνας ἀπό τούς 8 ἤχους ἔχει τρία ἀντίφωνα (ἐκτός τοῦ πλαγίου Δ' πού ἔχει τέσσερα) καί κάθε ἀντίφωνο ἔχει τρεῖς Ἀναβαθμούς. Ψάλλονται δέ ἐναλλάξ μεταξύ τῶν δύο χορῶν τῶν ἀναλογίων. Μετά τό Προκείμενον τοῦ ἤχου ἔρχεται ἡ ὥρα τῆς ἀναγνώσεως τοῦ Ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου κατά τάς Κυριακάς καί ὁ ἱερεύς τό ἀναγιγνώσκει μετά τῆς δεούσης προσοχῆς φέρων ἐπιτραχήλιον καί λευκόν φελώνιον, ἱστάμενος στό δεξιό μέρος τῆς Ἁγίας Τραπέζης, πού συμβολίζει τόν τάφο τοῦ Χριστοῦ εἰς ἀνάμνησιν τῆς ἐπί τοῦ μνήματος, τοῦ τάφου τοῦ Κυρίου ἐμφανίσεως τοῦ Ἀγγέλου, ὁ ὁποῖος κήρυξε τήν Ἀνάσταση. Ὅλες δέ οἱ Εὐαγγελικές αὐτές περικοπές ἱστοροῦν τά κατά τόν ὄρθρον τῆς Ἀναστάσεως λαβόντα χώραν καί τίς γενόμενες ἕνδεκα ἐμφανίσεις τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ μέχρι της Ἀναλήψεως. Τά Εὐαγγέλια αὐτά, ἰσάριθμα πρός τούς ἕνδεκα μαθητές στούς ὁποίους ἐνεφανίσθη μετά τήν ἀνάστασή Του ὁ Κύριος εἶναι εἰλημμένα ἀπό τούς τέσσερις Εὐαγγελιστές κατά τήν σειράν τοῦ Κανόνος τῆς Κ. Διαθήκης. Τό μεγαλύτερο ἐξ αὐτῶν, σέ ἔκταση περιγραφῆς, εἶναι τό Ε' Ἑωθινόν.

     Ἀκολούθως ὁ ἱερεύς λέγει τό: «Σῶσον, ὁ Θεός τόν λαόν σου καί εὐλόγησον τήν κληρονομίαν σου...» προσθέτοντας καί τόν ἅγιο τῆς ἡμέρας τοῦ ὁποίου τήν μνήμην ἐπιτελοῦμεν. Ἐδῶ θέλει προσοχή ὅτι στή συνέχεια λέγομεν «καί πάντων σου τῶν ἁγίων» καί ὄχι «καί πάντων τῶν ἁγίων» ὅπως λέγομεν στήν Ἀπόλυση, ὅπου ἐκεῖ ὁλόκληρο τό κείμενο τῆς Ἀπολύσεως εἶναι συντεταγμένο σέ τρίτο πρόσωπο, δηλ. Χριστός ὁ ἀληθινός Θεός... ταῖς πρεσβείαις.....πάντων τῶν ἁγίων. Ἡ συνέχεια τοῦ Ὄρθρου εἶναι μέ τούς Κανόνες, τό Συναξάριον τῆς ἡμέρας καί τίς Καταβασίες καί ἔτσι ἐρχόμεθα μετά τήν η' ὠδή τῶν Καταβασιῶν ὅπου ὁ ἱερεύς λέγει μαγαλοφώνως τό: «Τήν Θεοτόκον καί μητέρα τοῦ φωτός ἐν ὕμνοις τιμῶντες μεγαλύνωμεν» καί ὅταν ψάλλεται ἡ ὠδή τῆς Θεοτόκου (ἄλλως σέ Δεσποτικές ἑορτές) θυμιᾶ κατά τήν τάξιν. Προσοχή στήν ἐκφώνηση «καί μητέρα» χωρίς «ν», διότι εἶναι τριτόκλιτο, ἤτοι ἡ μήτηρ, τῆς μητρός, τῇ μητρί, τήν μητέρα, ὦ μῆτερ.

     Κατά τίς ἡμέρες πού ἔχουμε ἑορτήν Ἁγίου στό Ὄρθρο ψάλλονται Τροπάρια σχετιζόμενα μέ τόν βίο τοῦ Ἁγίου.

     Ἀκολούθως ὡς πρός τό περιεχόμενον καί τήν ἔννοιαν ἑνός ἑκάστου ἐκ τῶν ἕνδεκα Ἑωθινῶν Εὐαγγελίων εἶναι ὅμοια καί τά ἰσάριθμα πρός ταῦτα Ἐξαποστειλάρια καί Δοξαστικά τῶν Αἴνων καί Στιχηρά. Τό περιεχόμενό τους δηλ. εἶναι ὕμνος στό θαῦμα τῶν θαυμάτων τήν Ἀνάσταση καί δοξολογία στόν Ἀναστάντα. Νά λεχθεῖ ἀκόμη ὅτι ἡ ἀνάγνωση ἑνός ἑκάστου ἐκ τῶν Ἑωθινῶν καί τά ἀντίστοιχα Ἐξαποστειλάρια καί Δοξαστικά ἐπαναλαμβάνονται πεντάκις καθ' ὅλην τήν διάρκειαν ἑνός ἔτους, ἐφόσον δέν ἤθελε συμπέσει Κυριακή μία ἐκ τῶν Δεσποτικῶν ἑορτῶν τοῦ ἀκινήτου ἑορτοδρομείου. Ἐν προκειμένῳ ἄλλες λεπτομέρειες ἀναφέρονται στό «Μέγα Τυπικόν τῆς Ἐκκλησίας».

     Ὁ Ὄρθρος περατοῦται μέ τήν Ἐκτενῆ Δέηση, τήν Ἀπόλυση, τήν Δοξολογία ἀναλόγως βέβαια τήν ἡμέρα, (Κυριακή, ἑορτές ἁγίων κλπ) καί τό σχετικόν Ἀπολυτίκιον σύμφωνα πάντοτε μέ τίς Τυπικές Διατάξεις.

     Πράγματι, ὁ Ὄρθρος εἶναι μία ὡραιοτάτη Ἱερή Ἀκολουθία τῆς Ἐκκλησίας γεμάτη πνευματικά νοήματα. Ὁλόκληρος ὁ Ὄρθρος δυνάμεθα νά εἴπωμε ὅτι εἶναι μία δοξολογία στό Φῶς τοῦ κόσμου τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό κατά τόν τῆς Ἀποκαλύψεως λόγο: «Ἐγώ εἰμι ὁ ἀστήρ ὁ λαμπρός ὁ πρωϊνός» (Ἀποκ. κβ',16). Συγχρόνως εἶναι καί μία δέηση γιά τήν ἡμέρα πού θά ἀκολουθήσει ἀλλά καί μία προετοιμασία γιά τήν Θ. Λειτουργία.

     Ἀξίζει οἱ πιστοί χριστιανοί νά παρακολουθοῦν τόν Ὄρθρο γιατί εἶναι μία Ἀκολουθία εὐγνωμοσύνης, εὐχαριστίας καί ἱκεσίας πρός τόν Θεόν Πατέρα, τόν Υἱόν καί τό Πανάγιον Πνεῦμα. Εἶναι ὕμνος καί πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί πρός τόν Τίμιο Πρόδρομο καί τούς ἀγγέλους καί ὅλους τούς ἁγίους. Πόσο θά πρέπει νά ἐνθυμούμεθα καί ἐκεῖνο τόν ὑπέροχο ἀναστάσιμο κανόνα «Ὀρθρίσωμεν ὄρθρου βαθέως καί ἀντί μύρου τόν ὕμνον προσοίσωμεν τῷ Δεσπότῃ καί Χριστόν ὀψόμεθα, δικαιοσύνης ἥλιον, πᾶσι ζωήν ἀνατέλλοντα». Ἐκεῖ στό Ναό του θά συναντήσουμε καί πάλιν τόν Ἀναστάντα.

     Ὁ Ὄρθρος μέ τήν ἀνατολή τοῦ ἥλιου καί τήν ἀρχή μιᾶς καινούργιας ἡμέρας μαλακώνει τήν σκληροκαρδία μας, γαληνεύει τήν ψυχή μας καί μᾶς ὁδηγεῖ πραγματικά στήν εὐφροσύνη τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ μας. 

    

 

© Copyright 2023 Ιερά Μητρόπολις Μάνης Back To Top