Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ'
Τό θεῖο κήρυγμα δέν εἶναι εὔκολη ὑπόθεση. Δέν εἶναι κάτι τό δευτερεῦον στή ζωή καί τήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας. Πρόκειται γιά ἕνα ὑπεύθυνο ἔργο καί ὁ ἱεροκήρυξ πού ἀναλαμβάνει νά κηρύξει καθίσταται ὑπόλογος δι' ὅ,τι λέγει, ὑπόλογος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ.
Ὁ πρῶτος, ὁ Μόνος, ὁ Μοναδικός, ὁ Αἰώνιος Διδάσκαλος εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός. Ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα πού ἄρχισε τό κοσμοσωτήριο ἔργο Του, ἔθεσε τή διδασκαλία, τό κήρυγμα τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ στήν πρώτη θέση. Διαβάζουμε στήν Ἁγία Γραφή: «Ἤρξατο κηρύσσειν καί λέγειν μετανοεῖτε, ἤγγικεν γάρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 4,17).
Οὔτε στιγμή, δέν σταμάτησε ὁ Κύριος νά κηρύττει καί νά διδάσκει τό Εὐαγγέλιό Του. «Περιῆγεν ὅλην τήν Γαλιλαίαν ὁ Ἰησοῦς διδάσκων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν κηρύσσων τό εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας» (Ματθ. 4,23). Ἄλλωστε ὁ ἴδιος Κύριος ὑπογράμμισε μέ ἔμφαση πώς εἶναι ὁ Διδάσκαλος. Στούς μαθητές Του τό εἶπε πολύ χαρακτηριστικά: «Ὑμεῖς φωνεῖτε με ὁ Διδάσκαλος καί ὁ Κύριος καί καλῶς λέγετε, εἰμί γάρ» (Ἰω. 13,13).
Καί ἀκόμη περισσότερο εἶπε: «Ὑμεῖς δέ μή κληθῆτε ραββί, εἷς γάρ ὑμῶν ἐστίν ὁ διδάσκαλος ὁ Χριστός» (Ματθ. 23,8). Καί αὐτά δέν τά εἶπε γιά νά τά ἀκούουν μόνον οἱ μαθητές Του. Τά εἶπε γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους καί φυσικά γιά ἐμᾶς σήμερα.
*
Ὁ Χριστός εἶναι ὁ μεγάλος, ὁ οὐράνιος Σπορέας, πού ἐξέρχεται ἐκ τῶν πατρικῶν κόλπων καί μέ τήν ἐνανθρώπησή Του ἔρχεται στόν κόσμο γιά νά διδάξει καί ἀποκαλύψει τόν σωτήριο λόγο Του. Ἰδιαίτερα, ἡ παραβολή τοῦ Σπορέως προσεγγίζει τό μυστήριο τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ καί καταφαίνεται σ' αὐτήν, τόσο ἡ σπορά ὅσο καί ἡ βλάστηση καί καρποφορία. Δείχνει τό ναί καί τό ὄχι, τήν ἀνταπόκριση πού συναντᾶ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι καί χρονικά ἡ πρώτη παραβολή πού δίδαξε ὁ Κύριος. Ἤδη στό ἀρχαιότερο Εὐαγγέλιο, τό κατά Μάρκον, μνημονεύεται στήν ἀρχή του δ' κεφαλαίου. Ὁ Χριστός δέν εἶναι Ἐκεῖνος πού σπέρνει τόν σπόρο τῆς ἀληθείας μία φορά μόνον, οὔτε εἶναι ὁ μέλλων ὅπως σπείρει τόν σπόρον, ἀλλά ὁ σπείρων συνεχῶς, ὁ διδάσκων ἀκαταπαύστως τόν λαό, ὁ «ἀεί σπείρων» στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων «πολυμερῶς» καί «πολυτρόπως». Καί ὁ λόγος Του εἶναι οὐσιαστικός, δυναμικός, γλυκύς, σωτήριος, Καί τοῦτο διότι εἶναι λόγος ἀποκλειστικά δικός Του. Εἶναι θεϊκές λέξεις πού ἀνήκουν σ' Αὐτόν. Ἐν προκειμένῳ δέν ἔχουμε τό «τάδε λέγει Κύριος» τῶν Προφητῶν, γιατί ὁ Χριστός, ὅταν δίδασκε, δέν ἔλεγε τό «τάδε λέγει« ἀλλά τό «ἐγώ λέγω ὑμῖν». Ὁ Χριστός, λοιπόν, ὡς ὁ αἰώνιος Διδάσκαλος, δέν δανείζεται τόν λόγο, διότι ἐκ φύσεως εἶναι Λόγος Θεοῦ. Καί ὁ θεῖος λόγος, ὁ λόγος τοῦ Κυρίου εἶναι ζωντανός καί θεραπευτικός. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μᾶς τό τονίζει: «Ζῶν γάρ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καί ἐναργής καί τομώτερος ὑπέρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον...» (Ἐβρ. 4,12). Ἰσχύει καί τό: «Εἰπέ λόγῳ καί ἰαθήσετε ὁ παῖς μου» (Ματθ. 8,8). Αὐτός ὁ λόγος, ὁ τοῦ Θεοῦ, τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς συνετέλεσε, ὥστε νά πιστεύσουν τρεῖς χιλιάδες ἄνθρωποι, διότι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ἦταν λόγος δυνατός, δραστικός καί ἀφοπλιστικός ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ πού πραγματικά μετέδιδε λόγον Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ θεῖος λόγος πράγματι εἶναι ὅ,τι τό φῶς τοῦ ἡλίου ὅ,τι ὁ ἀέρας πού ἀναπνέουμε, ὁ,τι τό ὕδωρ πού χρειαζόμαστε, ὁ,τι ὁ ἄρτος στή ζωή μας. Μέ τόν θεῖο λόγο ὁ μέν νοῦς καθίσταται πνευματικότερος, τό δέ σῶμα χαλιναγωγεῖται. Ἔπειτα, ἡ θέληση διαμορφώνει στερεότητα στήν ἀρετή καί ἡ συναίσθηση ἐξευγενίζεται.
Αὐτός, λοιπόν, ὁ Διδάσκαλος Κύριος προσέφερε στούς ἀνθρώπους τά πιό μεγάλα νοήματα μέ ἁπλά λόγια, μέ εἰκόνες ἀπό τήν καθημερινή ζωή τῶν ἀνθρώπων καί τῆς ἀλόγου κτίσεως, μέ παραβολές, μέ καταπληκτική χάρι ἀλλά καί μέ αἰώνιο ὕψιστο κῦρος. Ἡ κάθε Του λέξη καί φράση εἶχε καί ἔχει βαθυτάτη καί ἄπειρη ἀξία. Γι' αὐτό καί «ὁ πολύς ὄχλος ἤκουεν Αὐτόν ἡδέως» (Μάρκ. 12,37) καί αὐτοί ἀκόμη οἱ ἐχθροί πού ἐπῆγαν νά Τόν συλλάβουν ὁμολόγησαν, ἐπιστρέφοντας ἄπρακτοι, ἐνώπιον τῶν Φαρισαίων ὅτι: «Οὐδέποτε οὕτως ἐλάλησεν ἄνθρωπος, ὡς οὗτος ὁ ἄνθρωπος» (Ἰω. 7,46).
*
Κατόπιν ὅλων αὐτῶν τό κήρυγμα τοῦ θείου λόγου εἶναι ἔργο ἱερότατο στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας. Πρόκειται γιά τήν ἱερουργία τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, τῆς θείας διδασκαλίας. Εἶναι ἡ διακονία τοῦ λόγου!
Θεολογικό θεμέλιο τοῦ κηρύγματος εἶναι ὁ τοῦ Κυρίου λόγος: «Πορευθέντες εἰς τόν κόσμον ἅπαντα κηρύξατε τό Εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει» (Μάρκ. 16,15), ὡς καί «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αὐτούς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν» (Ματθ.28,19-20).
Ἡ Ἐκκλησία λοιπόν εἶναι ἱερουργοῦσα ἀλλά καί κηρύττουσα, διδάσκουσα τόν λόγο τοῦ Κυρίου. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ γράφει ὁ Ἀπ. Παῦλος: «Ζῶν καί ἐνεργής καί τομώτερος ὑπέρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον καί διϊκνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς τε καί πνεύματος, ἁρμῶν τε καί μυελῶν καί κριτικός ἐνθυμήσεων καί ἐννοιῶν καρδίας» (Ἐβρ. 4,12), καί προσθέτει ὅτι ὁ λόγος ὁ τοῦ Σταυροῦ εἶναι δύναμη Θεοῦ «εἰς σωτηρίαν παντί τῷ πιστεύοντι» (Α' Κορ. 1,18). Στόν δέ μαθητή του τόν Τιμόθεο τοῦ λέγει πολύ χαρακτηριστικά: «Πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει, τῇ παρακλήσει, τῇ διδασκαλίᾳ. Σεαυτῷ καί τῇ διδασκαλίᾳ, ἐπέμενε αὐτοῖς. Τοῦτο γάρ ποιῶν καί σεαυτόν σώσεις καί τούς ακουόντάς σου» (Α' Κορ. δ', 14-16). Καί καταλήγει μέ τήν πατρική νουθεσία «κήρυξον τόν λόγον» (Β' Τιμ. δ',2). Τό ἴδιο συμβουλεύει καί τόν ἄλλον μαθητή του τόν Τίτο: «Σύ δέ λάλει ἃ πρέπει τῇ ὑγιαινούσῃ διδασκαλίᾳ» (Τίτ. β',1).
Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι στίς «Πράξεις τῶν Ἀποστόλων» ἀναφέρεται ἡ διδαχή τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Οἱ πρῶτοι χριστιανοί «ἦσαν προσκαρτεροῦντες τῇ διδαχῇ τῶν ἀποστόλων καί τῇ κοινωνίᾳ καί τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου καί ταῖς προσευχαῖς» (Πράξ. β',42). Δηλαδή μέ θεῖο ζῆλο καί ἐπιμονή ἄκουγαν τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Ἀποστόλων.
Στό ἀρχαιότατο σύγγραμμα «Διαταγαί τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων», ἔχουμε τήν σπουδαία πληροφορία ὅτι: «Χρή γάρ ἐν ἐκκλησίᾳ ἐπιστημόνως καί νηφαλέως καί ἐγρηγορότως ἑστάναι, ἐκτεταμένην ἔχοντα τήν ἀκοήν ἐπί τόν τοῦ Κυρίου λόγον» (PG 1,vζ' 753).
Τό κήρυγμα κατοχυρώνεται μάλιστα καί ἀπό τούς ἱερούς κανόνες τῆς Ἐκκλησίας.
Συγκεκριμένα ὁ 58ος Ἀποστολικός Κανόνας ὁρίζει τά ἐξῆς: «Ἐπίσκοπος ἤ πρεσβύτερος ἀμελῶν τοῦ κλήρου ἤ τοῦ λαοῦ καί μή παιδεύων αὐτούς τήν εὐσέβειαν, ἀφοριζέσθω˙ ἐπιμένων δέ τῇ ἀμελείᾳ καί ραθυμίᾳ, καθαιρείσθω». Ἑρμηνεύει ὁ ἅγ. Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: «Χρέος ἀπαραίτητον εὑρίσκεται εἰς τόν Ἐπίσκοπον νά διδάσκῃ καθ' ἑκάστην τόν ὑποκείμενον αὐτῷ λαόν τά εὐσεβῆ δόγματα» (Πηδάλιον, σελ.73).
Ἐπίσης ὁ 19ος κανόνας τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου (691 μ.Χ.) διακελεύει: «Ὅτι δεῖ τούς τῶν ἐκκλησιῶν Προεστῶτας, ἐν πάσῃ μέν ἡμέρᾳ, ἐξαιρέτως δέ ἐν ταῖς Κυριακαῖς πάντα τόν Κλῆρον, καί τόν λαόν ἐκδιδάσκειν τούς τῆς εὐσεβείας λόγους ἐκ τῆς Θείας Γραφῆς ἀναλεγομένους τά τῆς ἀληθείας νοήματά τε καί κρίματα; Καί μή παρεκβαίνοντας τούς ἤδη τεθέντας ὄρους, ἤ τήν ἐκ τῶν Θεοφόρων Πατέρων παράδοσιν, ἀλλά καί εἰ γραφικός ἀνακινηθείη λόγος, μή ἄλλως τοῦτον ἑρμηνευέτωσαν, ἤ, ὡς ἄν οἱ τῆς Ἐκκλησίας φωστῆρες καί διδάσκαλοι διά τῶν οἰκείων συγγραμμάτων παρέθεντο, καί μᾶλλον ἐν τούτοις εὐδοκιμείτωσαν, ἤ λόγους οἰκείους συντάττοντες, ἵνα μή, έστιν ὅτε, πρός τοῦτο ἀπόρως ἔχοντες, ἀποπίπτοιεν τοῦ προσήκοντος. Διά γάρ τῆς τῶν προειρημένων Πατέρων διδασκαλίας, οἱ λαοί ἐν γνώσει γινόμενοι τῶν τε σπουδαίων καί αἱρετῶν, καί τῶν ἀσυμφόρων καί ἀποβλήτων, τόν βίον μεταρρυθμίζουσι πρός τό βέλτιον, καί τῷ τῆς ἀγνοίας οὐχ ἁλίσκονται πάθει, ἀλλά προσέχοντες τῇ διδασκαλίᾳ, ἑαυτούς πρός τό μή κακῶς παθεῖν παραθήγουσι, καί φόβῳ τῶν ἐπηρτημένων τιμωριῶν, τήν σωτηρίαν ἑαυτοῖς ἐξεργάζονται».
Δηλαδή, οἱ Ἐπίσκοποι πρωτίστως καί οἱ λοιποί κληρικοί ὀφείλουν νά κηρύττουν, νά διδάσκουν τόν θεῖον λόγον τῆς ἀληθείας τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ. Ἰδιαιτέρως ὑπογραμμίζει τήν κηρυγματική διδασκαλία κατά τήν ἡμέρα τήν Κυριακή κατά τήν εὐχαριστιακή σύναξη. Ὁ Ἐπίσκοπος δύναται ν' ἀναθέτει τό θεῖο κήρυγμα καί στούς πρεσβυτέρους καί σέ διακόνους καί σέ λαϊκούς ἀκόμη θεολόγους. Μάλιστα κατά τήν χειροτονία τοῦ πρεσβυτέρου στήν σχετική εὐχή ἀναφέρεται μεταξύ τῶν ἄλλων καί τά ἐξῆς: «...ἵνα γένηται ἄξιος παριστάναι ἀμέμπτως τῷ Θυσιαστηρίῳ σου κηρύσσειν τό Εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας σου, ἱερουργεῖν τόν λόγον τῆς ἀληθείας Σου». Ἀλλά καί στόν 19ο κανόνα τῆς Συνόδου τῆς Λαοδικείας (364 μ.Χ.) γίνεται λόγος γιά τό θεῖο κήρυγμα κατά τήν διάρκεια τῆς θείας Λειτουργίας. Ἤτοι: «Περί τοῦ δεῖν ἰδίᾳ πρῶτον, μετά τάς ὁμιλίας τῶν ἐπισκόπων καί τῶν κατηχουμένων εὐχήν ἐπιτελεῖσθαι». Ὑπογραμμίζουμε ἐδῶ τήν τέλεσιν τῆς Θ. Λειτουργίας. Κήρυγμα δέν χωρεῖ ἀνεξάρτητα ἀπό τήν θεία Εὐχαριστία εἶναι δηλ. ἀναπόσπαστον τμῆμα της. Ἄλλως εἶναι ἁπλῶς μία διάλεξη.
Ἔπειτα καί οἱ θεοφόροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τονίζουν τήν ἀξία καί τήν σημασία τοῦ θείου κηρύγματος. Παραθέτομεν μόνον τά λόγια τοῦ πρυτάνεως τῶν ἱεροκηρύκων, τοῦ ἀπαράμιλλου χειριστοῦ τοῦ λόγου, τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου: «Ἤ ἀγνοεῖς ὅτι τό σῶμα αὐτό ὑπόκειται εἰς νόσους καί ἐπιβουλάς περισσοτέρας ἀπό τό σαρκικόν μας σῶμα καί καταστρέφεται γρηγορώτερα καί θεραπεύεται δυσκολώτερα ἀπό αὐτό; Καί ὅσοι μέν θεραπεύουν τά σαρκικά σώματα ἔχουν εἰς τήν διάθεσίν των ποικιλίαν φαρμάκων καί διαφόρους συσκευάς ὀργάνων καί καταλλήλους διά τούς ἀσθενεῖς τροφάς. Πολλάκις καί μόνη ἡ ἐπίδρασις τοῦ ἀέρος ἀρκεῖ διά τήν θεραπείαν τοῦ ἀσθενοῦς, κάποτε δέ καί ὁ ἐρχομός τοῦ ὕπνου εἰς τήν ὥραν του ἀπαλλάσσει τόν ἰατρόν ἀπό κάθε κόπον. Ἐδῶ ὅμως δέν εἶναι δυνατή ἡ ἐπινόησις παρομοίων μέσων˙ ὑπάρχει μόνον μία μηχανή, ἕνας τρόπος θεραπείας, ἡ διδασκαλία διά τοῦ λόγου. Αὐτή εἶναι τό ὄργανον, αὐτή ἡ τροφή, αὐτή ἡ ἀρίστη κρᾶσις τοῦ ἀέρος˙ αὐτή χρησιμεύει ὡς φάρμακον, αὐτή ὡς πῦρ, αὐτή ὡς σιδηροῦν ἐργαλεῖον˙ καί ὅταν χρειάζεται νά καυτηριασθῇ καί ἀποκοπῇ ἕνα μέλος, αὐτή κατ' ἀνάγκην θά χρησιμοποιηθῇ˙ ἄν δέ δέν φέρῃ ἀποτελέσματα αὐτή, ὅλα τά ἄλλα μέσα εἶναι ἀνωφελῆ. Μέ αὐτήν σηκώνομεν τήν ψυχήν ὅταν κατάκειται καί τήν καταπραΰνομεν ὅταν θερμαίνεται, μέ αὐτήν περικόπτομεν τά περιττά καί ἀναπληρώνομεν τάς ἐλλείψεις καί προβαίνομεν εἰς ὅλας τάς ἄλλας ἐνεργείας πού συντελοῦν εἰς τήν ὑγείαν τῆς ψυχῆς μας... Καί ὁ μακάριος Παῦλος τόν ἐχρησιμοποίησε, μολονότι ἐθαυμάζετο παντοῦ διά τά θαυμαστά ἔργα του. Καί ἄλλος δέ ἀπό τόν ἀποστολικόν χορόν προτρέπει νά φροντίζωμεν διά τήν δύναμιν τοῦ λόγου˙ «νά γίνεσθε ἕτοιμοι πρός διαφώτισιν κάθε ἀνθρώπου ζητεῖ τόν λόγον διά τήν ἐλπίδα πού τρέφετε». Καί ὅλοι δέ οἱ Ἀπόστολοι ἄφησαν τήν φροντίδα ἐξυπηρετήσεως τῶν χηρῶν ὄχι δι' ἄλλην αἰτίαν, παρά διά τήν ἀπασχόλησιν εἰς τήν ὑπηρεσίαν τῆς διδασκαλίας. Ἀλλά βέβαια ἄν θά εἴχαμεν τήν δύναμιν τῶν θαυμάτων, θά ἠσθανόμεθα ὀλιγώτερον τήν ἀνάγκην τοῦ λόγου. Ἀφοῦ ὅμως δέν ἔχει μείνει οὔτε ἴχνος τῆς δυνάμεως τῶν θαυμάτων, οἱ δέ ἐχθροί ἐπιτίθενται συνεχῶς ἀπό παντοῦ, εἶναι ἀνάγκη νά προφυλασσώμεθα μέ τήν δύναμιν τοῦ λόγου, ὥστε καί νά μή βαλλώμεθα ἀπό τά βέλη τῶν ἐχθρῶν καί νά βάλλωμεν μᾶλλον ἐκείνους. Διά τοῦτο εἶναι ἀνάγκη νά καταβάλλωμεν μεγάλην φροντίδα, ὥστε ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ νά κατοικῇ εἰς ἡμᾶς πλουσίως. (ΕΠΕ 28, Περί Ἱερωσύνης, λόγος Δ',3,213-215).
Ὁ ποιμήν λοιπόν καί δή ὁ ἐντεταλμένος Ἱεροκήρυξ, ἔχει ἱερότατο καθῆκον νά κηρύττει, νά ἑρμηνεύει τό Ἱερό Εὐαγγέλιο, νά σπέρνει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ στίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων. Δέν ἐπιτρέπεται νά ἀφήνει βουβόν τόν ἄμβωνα, νά ραθυμεῖ καί νά ἀμελεῖ τοῦ ὑψηλοτάτου αὐτοῦ ὑπουργήματος. Ἡ διακονία τοῦ ἄμβωνος εἶναι τό κύριον ἔργον τοῦ ἱεροκήρυκος, ὁ ὁποῖος ὀφείλει μετά πάσης συνέσεως, ἱεροπρεπείας καί πολλῆς ταπεινοφροσύνης νά ἐπιτελεῖ τήν ἐκφορά τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λόγου. Μή λησμονοῦμε γενικῶς ὅτι ὁ λόγος ἔχει δύναμη. Εἶναι φορεύς πάσης πνευματικῆς ἐνεργείας, πασῶν τῶν ψυχικῶν δυνάμεων, καρπός τοῦ ἐνδιαθέτου λόγου. Εἶναι ἀπαύγασμα θείας ἰδέας τοῦ θείου ἐμφυσήματος. Εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ.
Κατ' ἀρχήν, ὁ Ἱεροκήρυξ ὀφείλει νά αἰσθάνεται ὅτι ἡ κηρυγματική του ἱκανότητα εἶναι τάλαντο δοθέν ἀπό τόν Θεό. Δέν εἶναι ἐφεύρημα δικό του, οὔτε ἰσχύς δική του. Ἄν νομίσει ὅτι στηρίζεται στίς δικές του δυνάμεις, ὅποιες κι ἄν εἶναι αὐτές, μορφωτικές, λογοτεχνικές ἤ φωνητικές, στό τέλος θά ἀποδειχθεῖ «ἰσχνότερος καί βραδύγλωσσος», ὡς ἦταν ὁ Μωϋσῆς πρίν χαριτωθεῖ ὑπό τοῦ Θεοῦ.
Ἔπειτα τό κήρυγμα τοῦ ἱεροκήρυκος πρέπει νά εἶναι οἰκεῖο στόν ἔσω κόσμο τοῦ λαλοῦντος ἱερέως. Ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς λέγει ὅτι ὅσον ὑπολείπεται ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ εἰς δύναμιν, τόσον καί ὁ λόγος τοῦ ἀνθρώπου ὅταν ἔχει ὡς θέμα του τά τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀδύνατος. Ὁ ἱεροκήρυξ ὀφείλει νά βιώνει ὑπαρξιακά τό ὅλο περιεχόμενο τοῦ θείου κηρύγματος, νά τό ἔχει κάμει πράξη στήν προσωπική του ζωή ἤ τουλάχιστον ν' ἀγωνίζεται πρός ἐφαρμογή του. Ἄλλως καί τό κήρυγμά του θά εἶναι ξηρό καί τυπικό καί ἡ στάση αὐτή δέν εἶναι τιμία καί εἰλικρινής ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἀνθρώπων.
Τό σπουδαιότερο χαρακτηριστικό τοῦ ἱεροκήρυκος πρέπει νά εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη. Ὡς βασική ἀρχή ὁ σωστός ἱεροκήρυξ ἔχει τά λόγια τοῦ Χριστοῦ: «Μηδέ κληθῆτε καθηγηταί˙ εἷς γάρ ὑμῶν ἐστίν ὁ καθηγητής, ὁ Χριστός» (Ματθ. 23,10).
Οἱ Ἀπόστολοι καί θεοφόροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἔχοντας αὐτή τήν αἴσθηση ἀνελάμβανον τό θεῖον κήρυγμα. Καμμία ὑπερηφάνεια καί ἀλαζονεία. Κανένας ὑπερτονισμός τοῦ ἑαυτοῦ καί αὐτοέπαινος. Ὁ ἀληθής ἱεροκήρυξ κρύπτει τόν ἑαυτόν του, δείχνει τόν Χριστό, δανείζει τήν γλῶσσα του νά ὁμιλεῖ ὁ Χριστός, καί κηρύττει μόνον πρός δόξαν Ἐκείνου. Γι' αὐτό καί προετοιμάζοντας τό κήρυγμα προσεύχεται καί πρό τῆς ἐκφωνήσεως πάλι προσεύχεται. Ἰδίᾳ στήν Θεία Λειτουργία, ὅταν κατέρχεται τό Ἅγιον Πνεῦμα στά «Τά σά ἐκ τῶν σῶν» ἀξίζει νά προσεύχεται στό Ἅγιον Πνεῦμα νά τόν φωτίσει τί νά πεῖ καί πῶς νά τά πεῖ πρός ὠφέλειαν τῶν ψυχῶν.
Τό κήρυγμα τοῦ ἄμβωνος πρέπει νά εἶναι χριστοκεντρικό. Αὐτό τό σημεῖο εἶναι βασικό. Τόν Χριστό κηρύττει ὁ ἱεροκήρυξ καί τό Εὐαγγέλιόν Του προσφέρει στό λαό εἰς ἑρμηνεία. Δέν ἁρμόζουν συνεπῶς λόγια ἀλλότρια καί ὀθνεῖα. Μάλιστα ὁ χριστοκεντρικός χαρακτῆρας τοῦ κηρύγματος πληροῦται μέσα στήν λειτουργική σύναξη καί τήν ὅλη ἀτμόσφαιρα τῆς θείας λατρείας. Γι' αὐτό καί οἱ πηγές τοῦ περιεχομένου τοῦ θείου κηρύγματος εἶναι ἀπαραιτήτως ἡ Ἁγία Γραφή, ἡ πατερική καί ἡ λατρευτική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ ἐκφορά τοῦ κηρύγματος εἶναι σπουδαῖο ἐπίτευγμα. Εἶναι τέχνη. Γι' αὐτό πρέπει νά τυγχάνει ἱκανός χειριστής γενικῶς τοῦ λόγου. Νά ἔχει εὐχέρεια λόγου. Νά ἔχει ἄρθρωση ἀρίστη οὕτως ὥστε νά «μή τρώγει» τίς λέξεις ἤ νά παρατείνει τό γράμμα συνήθως τό σίγμα ἤ τό νι. Οὔτε νά τραυλίζει οὔτε νά ψελλίζει. Νά ἐκφέρονται ὅλες οἱ λέξεις. Χρειάζεται ἀπόλυτη εἰλικρίνεια καί εὐφωνία. Ἡ ἐκφορά τοῦ λόγου δέν πρέπει νά εἶναι οὔτε λίαν σιγανή οὔτε βροντώδης, οὔτε γλυκανάλατη οὔτε ἀγρία. Νά γνωρίζει ὅτι ὁ ἦχος τῶν λέξεων ἔχει μουσικότητα καί οἱ λέξεις ἀπηχοῦν μελωδία. Ἔπειτα ὑπάρχουν λέξεις τίς ὁποῖες δέν πρέπει νά χρησιμοποιήσει ἀνεξαρτήτως ἄν τίς βρίσκει σέ ἐκκλησιαστικά κείμενα καί τοῦτο διότι ἄλλως ἀκούγονται μερικές λέξεις στήν σημερινή ἐποχή. Ἀκόμη χρειάζεται προσοχή νά προφέρονται καί νά λέγονται ὅροι, λέξεις καί φράσεις σωστά γραμματικῶς καί ὄχι ὅπως συνήθως γράφονται στίς ἐφημερίδες ἤ ἀκούγονται ἀπό τά τηλεοπτικά κανάλια.
Ἡ γλῶσσα τοῦ κηρύγματος πρέπει νά εἶναι κατά πάντα ἱεροπρεπής, μυσταγωγική, ἐναργής καί οὐδόλως λαϊκίζουσα ἤ πεζοδρομιακή. Θά ἀποφεύγεται ἡ ἀκραία ἀρχαΐζουσα καθαρεύουσα, ἡ ἀκαταληψία ὡς καί ἡ ἐπίδειξη δυσχερῶν λέξεων καί μάλιστα χωρίς καμμία ἑρμηνεία τους. Δέν συνάδει ἐπίσης μέ τήν ὅλη διατύπωση καί ἐκφορά τοῦ κηρύγματος, οἱ σολικισμοί καί προπαντός ἀσυνταξίες ἤ λανθασμένες παραπομπές. Ὁ ἱεροκήρυξ δέν μπορεῖ νά εἶναι ἄμοιρος τῆς θύραθεν παιδείας, τῆς κλασσικῆς παιδείας, ὀλιγογράμματος καί ἡμιμαθής ὡς καί μή γνώστης τῆς ἐπικαιρότητος καί τῶν ἰδεολογικῶν καί κοινωνιολογικῶν ρευμάτων τῆς ἐποχῆς του. Ἀκόμη διφορούμενα σημεῖα δέν θά πρέπει νά προβάλλονται γιατί ὁ ἄμβων δέν εἶναι ἔδρα πανεπιστημιακή, οὔτε βῆμα Ἀκαδημίας οὔτε ἐρευνητικό κέντρο. Ὁ ἄμβων εἶναι ἄμβων, χῶρος ἱερός τοῦ ναοῦ.
Ἔτσι ὁ ἱεροκήρυξ πρέπει νά διαθέτει καί λιπαρά θεολογική κατάρτιση καί ἡ ἐν γένει παιδεία, ὥστε νά λέγει ὃ,τι διδάσκει ἡ Ἐκκλησία καί νά μή παρεκκλίνει ἀπό τίς γραμμές πού ἐκείνη ἔχει ὁρίσει. Ὀφείλει νά ξέρει καλά τήν Ἁγία Γραφή καί νά μήν εἶναι ἄμοιρος τῆς πατερικῆς θεολογίας. Πρέπει ἀκόμη νά ἔχει τήν δυνατότητα νά δομήσει ἕνα καλό κήρυγμα σύμφωνα μέ τούς κανόνες τῆς ὁμιλητικῆς τέχνης. Ἔτσι τό κήρυγμα κρίνεται ἀπό δύο κατά βάσιν πράγματα. Τό ἕνα, τό περιεχόμενο καί τό δεύτερο, ὁ τρόπος τῆς προσφορᾶς του. Ὡς πρός τό περιεχόμενο σ' ἕνα καλό κήρυγμα τό βασικό στοιχεῖο εἶναι ἡ δομή του. Γι' αὐτό ὁ ἱεροκήρυξ πρέπει νά ξέρει ν' ἀρχίζει (πρόλογος), νά ἐκθέτει (τό θέμα) καί νά ξέρει νά τελειώνει (τό τέλος), χωρίς ἐπαναλήψεις ἤ περιττούς πλατειασμούς. Καί ἔπειτα ὁ τρόπος τῆς προσφορᾶς συνιστᾶ τό ἥμισυ τῆς ἐπιτυχίας του. Τό καλύτερο βέβαια κήρυγμα εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ἐκφέρεται ἀπό στήθους. Ἀλλά γι' αὐτό χρειάζεται ὑψηλοῦ ρητορικοῦ ἐπιπέδου ἱκανότητα γερή μνήμη καί ἄλλα προσόντα.
Ὁ θεῖος λόγος θά πρέπει νά ἔχει ρυθμό καί γλυκεῖα δύναμη ἑλκύουσα τίς ψυχές τῶν ακροατών. Ὁ χρωματισμός τῆς φωνῆς, ἡ ποικιλία τοῦ τονισμοῦ, οἱ παύσεις, οἱ λέξεις «κλειδιά» τοῦ κηρύγματος, τό ὅλο ὕφος καί ἡ διατύπωση εἶναι σημαντικότατες προϋποθέσεις γιά τήν ἐπιτυχία ἑνός κηρύγματος. Δέν χρειάζεται νά ἔχει συνεχόμενο ἐλεγκτικό χαρακτῆρα. Ὁ ἔλεγχος ἔχει βέβαια θέση στό λόγο ἀλλά πρέπει νά εἶναι ἡ ἐξαίρεση καί ὄχι ὁ κανόνας.
Τό ὕφος δέν πρέπει νά εἶναι ἄτονο, ἤ μονότονο ἤ ἀνιαρό ἤ «κοιμισμένο». Οἱ κινήσεις τῶν χεριῶν μετρημένες καί ὄχι ἄσκοπες καί μέ νευρικότητα ἡ ἀμηχανία.
Ἐν προκειμένῳ ἀναφέρει ὁ γνωστός λογοτέχνης Παῦλος Νιρβάνας σέ ἄρθρο του στήν ἐφ. «Ἑστία» τῆς 11ης Μαΐου 1931 τό ἐξῆς πολύ χαρακτηριστικό περιστατικό: ...Ἐγνώρισα, κάποτε, ἕναν ἀπό τούς πλέον ὀνομαστούς, κατά τήν ἐποχήν του, ἐκκλησιαστικούς ρήτορας τοῦ τόπου, πρό κάθε κηρύγματος τοῦ ὁποίου ὁ νεωκόρος τῆς ἐκκλησίας ἐπιθεωροῦσε, τακτικά, τόν ἄμβωνα, γιά νά κοπανίση κανένα ἐξέχον καρφί. Ἁπλούστατα, ὁ λαμπρός ἱεροκήρυξ ἐθύμωνε τόσον πολύ, κατά τό κήρυγμα τοῦ θείου λόγου, καί χτυποῦσε τόσον δυνατά τούς γρόνθους του ἐπί τοῦ ἄμβωνος, ὥστε κάποτε κατεξέσχισε τό χέρι του ἐπάνω σ' ἕνα καρφί. Καί ἔκτοτε, κατ' ἐντολήν του, ἐλαμβάνοντο τά σχετικά προληπτικά μέτρα».
Ἐπίσης τό βλέμμα τοῦ ἱεροκήρυκος θά πρέπει ν' ἀγκαλιάζει ὅλο σχεδόν τό ἐκκλησίασμα. Δέν εἶναι ὀρθόν τό καμμύειν τούς ὀφθαλμούς ἤ τό ἀδιάφορον, ἤ ἄστατον, ἤ περιπλανώμενον τῇδε κἀκεῖσε τό βλέμμα. Ἱκανότης του εἶναι νά συλλαμβάνει καί νά κατανοεῖ διά τῶν ὀφθαλμῶν του ἐάν τά λόγια του ἔχουν ἀπήχηση καί προξενοῦν τήν προσοχή τῶν ἀκροατῶν. Ὡς ἐκ τούτου καί ἡ θέση τοῦ ἱεροκήρυκος θά πρέπει νά εἶναι ἀνάλογη καί κατάλληλη. Σπουδαῖο ρόλο παίζουν καί τά μικρόφωνα. Ὁ καλός καί ἔμπειρος κῆρυξ τοῦ θείου λόγου δίνει τήν δέουσα προσοχή καί στήν χρήση τοῦ μικροφώνου.
Προσέτι πρέπει ὁ ἱεροκήρυξ νά εἶναι ἕτοιμος ν' ἀντιμετωπίσει τυχόν παρουσιαζόμενα ἀπρόοπτα γεγονότα ὡς π.χ. ἕνα σεισμό, διακοπή ἠλεκτρικοῦ ρεύματος, ξαφνικές φωνασκίες, βλάβη μικροφώνου, λιποθυμία κάποιου ἐκκλησιαζομένου, κλαυθηρισμοί βρέφους κ.ἄ. Δέν θά πρέπει ἐπίσης νά ἐπηρεάζεται ἀπό τήν τηλεοπτική κάλυψη οὔτε ἀπό τό ἐκκλησίασμα οὔτε ἀπό τήν εἴσοδο στό ναό πολιτικῶν ἤ ἄλλων ἐπιφανῶν προσώπων.
Κατά τήν ἐκφορά τοῦ θείου λόγου δέν θά πρέπει νά μιμεῖται ἄλλον ἱεροκήρυκα. Ὀφείλει νά κηρύττει χωρίς ἐπιτήδευση καί ρητορισμούς. Νά λαλεῖ φυσικῶς καί ἐκ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας του καί ἡ πνευματική θέρμη της φωνῆς του, πράγματι, νά θερμαίνει καί ἐνισχύει τίς ψυχές ἀκροατῶν.
Ὅλως ἰδιαιτέρως ὀφείλει νά προσέχει τόν χρόνο τοῦ κηρύγματος. Δέν θά πρέπει ὁ λόγος νά εἶναι οὔτε λίαν σύντομος οὔτε πρωτίστως μεγάλης διάρκειας. Ὁ καλύτερος χρόνος εἶναι τά δέκα-δώδεκα λεπτά. Εἶναι καλύτερο νά εἰποῦν οἱ ἀκροατές «ἄχ, γιατί τελείωσε» παρά νά εἰποῦν «ἐπιτέλους τελείωσε».
Προσέτι θά πρέπει νά προσέχει τά λεγόμενα ρητορικά σχήματα, ὅπως τήν ἀναφώνηση, τήν ἐρώτηση, τήν ἀποστροφή, τήν ἀντίθεση, τήν παράκληση, τήν εὐχή. Βεβαίως ἡ προετοιμασία τοῦ κηρύγματος εἶναι ἡ ὑψίστη ἐργασία καί «τό ἥμισυ τοῦ παντός» γιά νά ἔχει ἄριστο κήρυγμα. Ἡ προετοιμασία συνίσταται σέ προσευχή, σκέψη, μελέτη καί συγκρότηση τοῦ κηρύγματος. Πρέπει κάμνοντας τήν προετοιμασία νά θέσει στόν ἑαυτό του τά ἐρωτήματα. Γιά ποιό θέμα θά μιλήσω; Πρός ποιούς θά ὁμιλήσω; Πῶς θά τούς τό πῶ αὐτό πού θέλω νά πῶ; Ποῦ ὁμιλῶ; Γράφει σχετικά ὁ καθηγητής Π. Τρεμπέλας: «Οὐδείς πρέπει νά τολμᾶ νά κηρύττει ἄνευ προπαρασκευῆς. Ἡ ἀνόητος αὕτη τόλμη ἀποτελεῖ καρπόν ραθυμίας καί ὄκνου ἤ ἀλαζονείας, εἰς ἐλάχιστας δέ περιπτώσεις ἐνδέχεται καί νά ἐμπνέεται ἀπό πείσμονα τινι καί μωρόν φανατισμόν οὐχί ξένον ὑπερηφάνου φρονήματος, ὅταν δηλαδή ὁ οὕτως ἀπαρασκεύων ὁμιλῶν πιστεύῃ, ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦμα θά φωτίσει καί θά ἐμπνεύσῃ αὐτόν, ἵνα λαλήσῃ τά δέοντα». (Παν. Τρεμπέλα, Ὁμιλητική, Ἀθῆναι 1952, σελ. 318).
Ὑπεράνω ὅμως ὅλων, ἡ προσευχή τοῦ ἱεροκήρυκος γιά τό κήρυγμα ἀποτελεῖ τό βάθρον τῆς ἐπιτυχίας. Ἡ χάρις τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ κινητήριος δύναμις.